Urząd Gminy Czernikowo

Historia

Gmina Czernikowo (w powiecie toruńskim, w województwie kujawsko-pomorskim) leży na historycznej Ziemi Dobrzyńskiej. Geograficznie obejmuje dwie jednostki ukształtowania terenu: Nizinę Ciechocińską (będącą w składzie olbrzymiej pradoliny Wisły, Kotliny Toruńsko-Bydgoskiej) oraz wysoczyznę dobrzyńską, zwaną Pojezierzem Dobrzyńskim (w składzie pasa pojezierzy mazurskich) charakteryzującą się występowaniem równin i pagórków moreny dennej, czołowej i jezior polodowcowych.

Najstarsze ślady dotyczą pasa nadwiślańskiego (okolice Nowogródka, Włęcza) oraz osadnictwa przy Jeziorze Steklińskim. Pojedyncze znaleziska narzędzi prehistorycznych znajdują się w okolicach Osówki, Kiełpin, Steklina, Szkleńca, Nowogródka, Czernikówka, Liciszew, Mazowsza. Jednak największym odkryciem ostatnich lat – po penetracji grodziska w Steklinie-Niedźwiedziu – są ślady słowiańskiego osadnictwa wczesnośredniowiecznego : broń i narzędzia od VI do XII w. (Znajdują się w zbiorach Instytutu Archeologii przy UMK w Toruniu).

Najstarsze miejscowości to z pewnością Czernikowo (wzmiankowane już w 1309 r. jako ośrodek parafialny m.in. dla Osieka i Obrowa), Mazowsze (wieś rodu Doliwów) oraz Steklin (jako grodzisko wzmiankowany już w X w.).

Dowodem istnienia parafii Czernikowo, w której były na pewno wsie Łążyn, Obrowo, może Osiek nad Wisłą, przypuszczalnie Steklin jest dokument z 1 października 1309 roku. Znajduje się on w zbiorze dokumentów Archiwum Państwowego w Toruniu. Przypomnieć wypada (skoro mało kto posługuje się dziś łaciną, w dodatku średniowieczną), że dokument jest wydany przez biskupa płockiego Jana Wysokiego, który dla mieszczan toruńskich będących właścicielami wsi Obrowo i Łążyn ustala wysokość dziesięciny, którą mają płacić na rzecz parafii Czernikowo.

W XV w. w Czernikowie nastąpił rozwój gospodarczy  i stał się ośrodkiem dominującym dla okolicznych wsi nie tylko pod względem religijnym , ale i gospodarczym, posiadało m.in. młyn, karczmę. Osadnictwo typu folwarcznego, objęło nierolnicze tereny gminy w kierunku nadwiślańskim. Od co najmniej II poł. XIV w. Czernikowo posiadało murowany kościół w stylu gotyckim, dość bogato wspierany przez kolatorów. Kościół, ale drewniany, był także w Mazowszu. Rozpoczęło się także w pasie nadwiślańskim osadnictwo tzw. „olęderskie”. Osiedlili się tu wygnani z powodów nietolerancji religijnej protestanccy mieszkańcy północno – zachodniej Europy, m.in. menonici, baptyści, którzy odznaczali się wysoką kulturą rolną i przystąpili do osiedlenia terenów w pasie od Woli przez Osówkę, Witowąż aż do Włęcza, Nowogródka, Skwirynowa.

Zasiedlone zostały w sposób znaczny stare i powstały nowe wsie, kolonie, przysiółki i rumunki: Liciszewy, Makowska (d. Budy), Wilcze Kąty, Włęcz, Mień, Rozstrzały, Łazy, Jaźwiny, Jackowo, Bernardowo, itd.

W końcu XVIII wieku Czernikowo i Steklin przeszły w ręce rodu Nałęczów. Hrabia Antoni Norbert Nałęcz obiecywał powstanie szkoły na stałe. Czernikowo, po ślubie Barbary Nałęczówny i Kwiryna Zielińskiego znalazło się w rękach Zielińskich, pobudowano dwór drewniany, podmurowany, który został zniszczony w 1945 roku. Natomiast w połowie XIX w. wybudowano ładny dwór późnoklasycystyczny w Steklinie, z aleją spacerową nad jezioro, z pięknym parkiem.

Szczególnie ciekawie prezentuje się historyzująca (o cechach głównie neoklasycystycznych) plebania w Czernikowie z poł. XIX w.

Wydarzenia historyczne nie minęły mieszkańców tego regionu. Traktem nowożytnym szły wojska napoleońskie, potem rosyjskie. Tragicznym rezultatem przemarszu wojsk była epidemia cholery, która stała się udziałem mieszkańców Mazowsza, Witowęża. W powstaniu styczniowym brali udział mieszkańcy Czernikowa, Mazowsza, Osówki i okolic. Pozostały przekazy, czasem dokumenty i ślady na cmentarzu (emigranci popowstaniowi). Także śladem są niektóre kapliczki przydrożne z Matką Boską Skępską (jak ta w Steklinie), które wg miejscowych legend są w miejscu pochowania powstańców. Chłopi zostali uwłaszczeni, zaczął się powolny proces parcelacji wsi. Po powstaniu styczniowym gminy rozpoczęły realizację reformy szkolnictwa. Już w 1865 roku istniały szkoły np. w Czernikówku i Czernikowie.

W tym czasie tereny dzisiejszej gminy były objęte innymi jednostkami administracyjnymi. Czernikowo znajdowało się w gminie Obrowo z Osiekiem i Zębowem.

Mazowsze i Osówka były osobnymi gminami. Na naszych terenach działało Towarzystwo Rolnicze. W czasie powstawania Macierzy Szkolnej silnymi ośrodkami były Czernikowo i Mazowsze. W 1915 roku wkroczyły tu wojska niemieckie, w Czernikowie powstała Polska Katolicka Szkoła Ludowa. W 1914 roku powstała kolej wąskotorowa. Czernikowo znacznie rozwinęło się w początkach XX wieku, tak że przeniesiono tu siedzibę gminy. Dalszy rozwój nastąpił po ustanowieniu drogi bitej a także po wybudowaniu kolei szerokotorowej.